Balans in het zenuwstelsel

Stress betekent niets anders dan spanning of druk. Stress is niet per definitie ongezond. Je hebt zelfs een bepaalde mate van stress nodig om goed te kunnen functioneren. Gezonde stress is de spanning die je voelt voor een examen, optreden, sollicitatiegesprek of andere spannende gebeurtenissen. Stress zorgt ervoor dat je extra alert kunt reageren en geconcentreerd kunt werken. Zodra de spannende gebeurtenis voorbij is, neemt de spanning weer af.

Het draait eigenlijk allemaal om de balans in je Autonome, onwillekeurig zenuwstelsel (sympathicus – parasympathicus). Het woord “onwillekeurig” zegt het al, het staat niet onder invloed van de wil… Daarom is het allemaal zo moeilijk te bevatten en te sturen.
In de oertijd (als holbewoner) leefde je in een gevaarlijke wereld. Kwam je een wild dier tegen in het bos, dan had je twee opties: vechten of vluchten. Voor beide acties maakt het sympathisch zenuwstelsel het lichaam klaar. Een aantal automatische processen volgt elkaar snel op: je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt zich, je bloed stroomt naar je spieren… je bent klaar voor (fysieke) actie!
Je bent klaar om te vechten of te vluchten. Dat is ons primitieve, dierlijke overlevingsmechanisme.

Twee zenuwstelsels
Je lichaam heeft twee zenuwstelsels, namelijk:

1. het (centrale) willekeurig zenuwstelsel dat onder invloed van onze wil staat. Hiermee kun je, bijvoorbeeld, je spieren aansturen; bewegen, sporten, werken etc.
2. het (autonome) onwillekeurig zenuwstelsel dat niet onder invloed van onze wil staat, we kunnen dit slechts indirect beïnvloeden.

Het autonome zenuwstelsel (autonoom=zelfstandig, onwillekeurig) regelt automatisch bijna alle onbewuste functies en processen in je lichaam, zoals je ademhaling, je hartslag, je bloeddruk, de energieproductie, de spijsvertering en de stofwisseling. Over dat soort functies hoef je niet na te denken.
Het autonome zenuwstelsel bestaat weer uit twee takken (regelsystemen) met elk een tegengestelde werking:

1. Sympathicus
2. Parasympathicus

De sympathicus (het gaspedaal van je lichaam) is de tak die ons in staat stelt te overleven in levensbedreigende situaties, te vechten, te vluchten en te presteren.
De stof die hier onder andere bij hoort, is adrenaline en het sleutelwoord is: ACTIE
In deze fase stijgt je hartslag, bloeddruk en ademsnelheid. In deze stand verbruikt je lichaam energie.

De parasympathicus (het rempedaal en de “acculader” van je lichaam) is de tegenspeler van de sympathicus, en is verantwoordelijk voor herstel, reparatie, opbouw en rust.
Als de parasympathicus actief is, daalt je hartslag, daalt je bloeddruk, krijgen je spieren en organen voldoende bloed en zuurstof.
Dit deel van het zenuwstelsel zorgt voor regeneratie, lichamelijke ontspanning, reparatieprocessen. Het sleutelwoord voor de parasympaticus is: HERSTEL

Bij een gezond dagpatroon is er balans tussen de sympathische en de parasympatische activiteiten. Inspanning en stress worden afgewisseld met ontspanning en rust.
Je kunt het autonome zenuwstelsel voorstellen als een balans of een wip: wanneer het ene gedeelte actiever wordt, wordt het andere gedeelte minder actief.
Deze balans zorgt ervoor dat wij ons voortdurend kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving.
Ons “gaspedaal” en ons “rempedaal” moeten goed op elkaar afgestemd zijn en beide moeten even sterk zijn om elkaar in evenwicht te houden.
Om de balans te bewaren is het nodig om de sympathicus alleen dán te laten werken als het nodig is, in levensbedreigende situaties of in situaties waar extra lichamelijke of mentale inspanning wordt gevergd.
Daarna is het zaak om de sympathicus vervolgens zo snel mogelijk weer uit te schakelen en de parasympaticus te laten domineren, zodat je lichaam kan herstellen.
Onze moderne tijd is enorm veeleisend: we hebben het razend druk, alles moet snel en dus hebben we ook veelvuldig te maken met stress.
Er komen de hele dag prikkels op ons af en we zijn soms niet voldoende in staat om daar selectief mee om te gaan.
Op stress reageren we hetzelfde als de holbewoner en hierdoor wordt er steeds een beroep gedaan op ons “gaspedaal”.
Dit “gaspedaal” wordt ongemerkt steeds een klein beetje verder ingetrapt.
De bijbehorende lichamelijk processen zoals verhoogde ademhaling, -hartslag, -bloeddruk en hormoonproductie (cortisol, adrenaline etc) vindt dan wel plaats terwijl je lijf dat eigenlijk niet nodig heeft…
Je lijf blijft in rust, maar je onwillekeurig zenuwstelsel acteert alsof je moet vechten en vluchten.
Deze overmatige activiteit van het sympathische zenuwstelsel, veroorzaakt op termijn een verstoring van de balans tussen het sympathische en het parasympatische zenuwstelsel.

Samenvattend: het gevolg van langdurige stress is dat de sympathicus te vaak en te lang wordt ingeschakeld (onbewust) en dat je hem niet weer kunt uitschakelen.
Tegelijkertijd is de parasympaticus vaak uitgeschakeld en biedt onvoldoende tegenwicht.
Door deze disbalans raakt  je stresssysteem overbelast en ontstaan er stressklachten.

Je lichaam kan niet voortdurend in een verhoogde staat van paraatheid zijn. Als dit te lang aanhoudt, raakt de balans van het autonome zenuwstelsel blijvend verstoord en is er sprake van chronische stress.
Daardoor kan de energieregeling in het lichaam verstoord raken.
Soms is de sympathicus te actief (dat kan zich o.a. manifesteren in een onrustig, nerveus of opgejaagd gevoel).
Soms is de sympathicus juist onderactief (dat uit zich bijvoorbeeld in een uitgeput gevoel na lichte inspanning, veel slapen en moe wakker worden).
Heel veel klachten hangen nauw samen met een minder goed werkend autonoom zenuwstelsel.

Een goede werking van het autonome zenuwstelsel is een basisvoorwaarde voor een goede gezondheid en het lekker in je vel zitten!